Konflikty wśród dzieci są nieuniknione. Bez względu na to, czy chodzi o podział zabawek, ustalanie zasad zabawy, czy zwykłe codzienne sprzeczki, dzieci często wchodzą ze sobą w spory. Choć dla dorosłych mogą one wydawać się tylko problematyczne, coraz więcej badań wskazuje, że odpowiednio poprowadzone konflikty mogą mieć także pozytywny wpływ na rozwój dziecka. Czy sprzeczki między rówieśnikami mogą faktycznie wspierać ich umiejętności społeczne, budować zdolność do negocjacji i rozwiązywania problemów? Czy szkoła jest miejscem, które może „odczarować” konflikty? Wspólnie z ekspertami szukamy odpowiedzi na to, jak kształtować konflikt tak, aby był konstruktywny i służył rozwojowi młodych ludzi.
Temat konfliktu wśród rówieśników stał się jednym z tematów webinarów, organizowanych cyklicznie przez wydawnictwo Nowa Era. W rozmowie z ekspertem – Katarzyną Stryjek, pedagogiem, mediatorem z 20-letnim doświadczeniem w mediacji, trenerem mediacji, nauczycielem akademickim, członkiem zespołu do spraw wprowadzania mediacji w Polsce – wyjaśniono wiele istotnych kwestii związanych z tym obszarem.
Dlaczego konflikty rówieśnicze mają negatywny PR?
Jak zauważa Katarzyna Stryjek, społeczny odbiór konfliktu jest negatywny z kilku kluczowych powodów. Po pierwsze, konflikty generują emocje, które mogą być trudne do kontrolowania. Pojawiają się uczucia, takie jak złość, frustracja czy strach, które mogą prowadzić do nieprzewidywalnych reakcji i zniszczeń. Ludzie obawiają się tych emocji, co sprawia, że konflikt postrzegany jest jako coś złego.
Ponadto konflikty niosą ze sobą zmiany. Po każdym sporze sytuacja nigdy nie wraca do stanu pierwotnego. Zmiana ta może być postrzegana jako zagrożenie, co powoduje, że ludzie unikają konfliktów, zakładając, że są one z definicji negatywne. Nie bez znaczenia pozostaje także strach przed konsekwencjami. Konflikty mogą prowadzić do eskalacji sytuacji, co może skutkować poważnymi konsekwencjami, zarówno emocjonalnymi, jak i społecznymi. Ludzie obawiają się, że konflikt może przerodzić się w coś większego, co jeszcze bardziej potęguje negatywny odbiór.
– W wielu kulturach konflikt jest postrzegany jako oznaka słabości lub niezdolności do współpracy. Osoby, które angażują się w konflikty, mogą być stygmatyzowane, co prowadzi do unikania sytuacji konfliktowych. – podkreśla Katarzyna Stryjek. – Tymczasem wszystkie wymienione czynniki, które przyczyniają się do negatywnego postrzegania konfliktów w społeczeństwie, mogą również prowadzić do konstruktywnych rozwiązań i wyciągnięcia ważnych lekcji. – dodaje.
Jakich informacji mogą dostarczyć konflikty?
Konflikty w klasie mogą dostarczyć wielu istotnych informacji, które są ważne dla rozwoju dzieci oraz stanowią cenne wskazówki dla nauczycieli. Katarzyna Stryjek wskazuje, że jest to forma treningu społecznego, w ramach którego dzieci uczą się radzenia sobie w trudnych sytuacjach. To przygotowuje je do dorosłego życia, gdzie konflikty będą nadal obecne. W okresie dorastania mogą być okazją do nauki rozwiązywania problemów i negocjacji. Uczniowie mają szansę na rozwijanie umiejętności komunikacyjnych i empatii, co jest kluczowe w budowaniu zdrowych relacji. Co istotne, konflikty ujawniają emocje, które mogą być trudne do zarządzania – młodzi ludzie uczą się, jak je identyfikować i wyrażać, co jest ważnym krokiem w rozwoju emocjonalnym.
Jeśli chodzi o nauczycieli, obserwacja konfliktów pozwala im lepiej zrozumieć dynamikę grupy, hierarchię oraz interakcje między uczniami. Dzięki temu mogą lepiej dostosować swoje metody nauczania i interwencji. Konflikty mogą również wskazywać na szersze problemy w kulturze szkolnej. Nauczyciele mogą wykorzystać te sytuacje do refleksji nad wartościami i normami panującymi w klasie.
Czym się różni podejście do konfliktu dziewczynek i chłopców?
Różnice w podejściu do konfliktów dziewczynek i chłopców są, jak zauważa Katarzyna Stryjek, związane z ich różnymi stylami interakcji i dynamiką grupową. Chłopcy często reagują na konflikty w sposób bardziej agresywny i bezpośredni. W sytuacjach konfliktowych mogą angażować się w fizyczne przepychanki, które są postrzegane jako „agresja rytualna”. Tego rodzaju zachowanie jest dla nich sposobem na ułożenie się w grupie i potwierdzenie hierarchii. – W grupach chłopców hierarchia jest czymś istotnym, a przywódcy są zazwyczaj najsilniejsi. Konflikty mogą być szybko rozwiązane poprzez fizyczne starcia, po których chłopcy często wracają do normalnych interakcji, jakby nic się nie stało. – tłumaczy pedagog.
Dziewczynki z kolei często unikają bezpośredniej konfrontacji i preferują bardziej subtelne formy interakcji. W sytuacjach konfliktowych mogą tworzyć koalicje i unikać otwartej agresji, co prowadzi do bardziej skomplikowanych relacji w grupie. W grupach dziewczynek ważna jest liczba uczestniczek, a konflikty mogą wynikać z dynamiki relacji, gdzie dziewczynki mogą czuć się niepewnie, gdy są w grupie o nieparzystej liczbie osób.
Rola nauczyciela w rozwiązaniu konfliktów w klasie
Nauczyciele mogą zastosować różne metody w celu rozwiązania konfliktów w klasie. Przede wszystkim muszą potrafić ocenić, czy powinni interweniować w danym momencie. Czasami wystarczy powiedzieć uczniom, że zajmą się tym później, jeśli sytuacja nie jest kryzysowa. Jeśli chodzi o uczestnictwo w konflikcie, nauczyciel powinien być obecny w sytuacji konfliktowej, ale niekoniecznie jako sędzia. Ważne jest, aby pomógł uczniom w poszukiwaniu rozwiązań, a nie tylko wskazywał winnych.
– Nauczyciel powinien pytać uczniów o ich uczucia i opinie na temat sytuacji konfliktowej. To pozwala uczniom na wyrażenie swoich emocji i przemyśleń, co może prowadzić do lepszego zrozumienia sytuacji. Może także stworzyć przestrzeń, w której dzieci same będą mogły wymyślić rozwiązania konfliktu, przyjmując rolę facylitatora. Dzieci, które same znajdą rozwiązanie, czują się bardziej odpowiedzialne i pewne siebie. W sytuacjach, gdy konflikt się zaostrza, nauczyciel może pełnić rolę mediatora, pomagając uczniom w komunikacji i poszukiwaniu wspólnego rozwiązania. – radzi Katarzyna Stryjek. Zwraca także uwagę, że nauczyciel powinien obserwować dynamikę grupy by móc zrozumieć, jak różne dzieci reagują w sytuacjach konfliktowych. To pozwala na lepsze dostosowanie metod interwencji do potrzeb uczniów.
Przydatne narzędzia
Do pracy z dzieckiem nad budowaniem pozytywnego wizerunku, rozpoznawaniem emocji oraz funkcjonowaniem w grupie można wykorzystać różnorodne materiały. – Warto skorzystać z programów edukacyjnych, takich jak „Moc Emocji”, przeznaczonych dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. Program ten zawiera materiały dotyczące budowania pozytywnego wizerunku, rozpoznawania emocji oraz funkcjonowania w grupie. Oprócz tego ogrom cennych materiałów znajduje się na platformie eduSensus. – podpowiada Joanna Elmanowska z wydawnictwa Nowa Era, w którym odpowiada za rozwój produktów multimedialnych przeznaczonych dla nauczycieli i specjalistów do pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Nowoczesne materiały multimedialne można wykorzystywać na tablicach interaktywnych, angażując dzieci i ułatwiając im naukę poprzez zabawę.
Dodatkowo istnieje wiele książek i poradników dotyczących emocji i relacji międzyludzkich, które mogą być użyteczne w pracy z dziećmi i zawierają ćwiczenia wspomagające identyfikację oraz wyrażanie emocji. Gry planszowe i zabawy grupowe koncentrujące się na współpracy i komunikacji są również skutecznymi narzędziami do nauki funkcjonowania w grupie oraz rozpoznawania emocji. Pozytywne efekty może przynieść także organizowanie warsztatów, na których dzieci mogą ćwiczyć w praktyce umiejętności społeczne – takie jak rozwiązywanie konfliktów czy wyrażanie emocji. Podobny cel mają symulacje sytuacji społecznych, w których dzieci odgrywają różne role. Takie działania wspierają naukę empatii i zrozumienia emocji innych.
Pedagodzy, psycholodzy szkolni oraz specjaliści zajmujący się diagnozowaniem przyczyn zachowań dzieci często sugerują, by przeprowadzić diagnostykę w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Warto pamiętać, że celem takiej sugestii nie jest stygmatyzacja czy „przypięcie” dziecku etykietki. Chodzi o odkrycie rzeczywistej przyczyny trudności, z jakimi się mierzy. Takie podejście pozwala na opracowanie wsparcia, które odpowiada na indywidualne potrzeby dziecka i przyczynia się do jego zdrowego rozwoju emocjonalnego i społecznego.
Pełna wersja webinarium znajduje się w Strefie Rozwoju platformy eduSensus. Skrót można znaleźć na kanale YouTube wydawnictwa Nowa Era