Innowacja stanowi jedną z największych sił napędowych gospodarki, przynosząc szereg korzyści zarówno przedsiębiorstwom, jak i konsumentom. Szczególnie duży wpływ na społeczeństwo mają innowacje przełomowe tj. rozwiązania oparte na zaawansowanych technologiach dotyczące istotnych problemów współczesnego świata, w tym m.in. środowiska czy zdrowia. Nic więc dziwnego, że to właśnie innowacyjność jest kluczowym kryterium oceny w krajowych oraz międzynarodowych projektach dotacyjnych.
Jak ocenić innowacyjność projektu?
Zgodnie z definicją innowacja oznacza nowy lub ulepszony produkt albo proces biznesowy (lub też ich połączenie) znacząco różniący się od istniejących produktów lub procesów i odpowiadający na realne potrzeby rynku. Należy tutaj rozróżnić stopień nowatorstwa, tj. innowacje radykalne od innowacji stopniowych. Pierwsza kategoria określa innowacje, które na nowo definiują rynki, powodują całkowite zastępowanie wcześniej stosowanych rozwiązań, technologii. Te drugie powodują ulepszenia w istniejących już produktach czy procesach. Innowacyjność można też rozpatrywać z punktu widzenia zasięgu oddziaływania. Wyróżniamy tutaj innowacje w skali przedsiębiorstwa, kraju lub o zasięgu globalnym.
W programach dotacyjnych innowacyjność jest jednym z istotniejszych kryteriów wyboru projektów mających otrzymać dofinansowanie. Stopień wymaganego nowatorstwa i skali innowacji zależy od programu, w którym aplikujemy. Programy krajowe takie jak FENG czy Regionalne Programy Operacyjne dostępne w Polsce wymagają innowacji co najmniej stopniowej w skali kraju. Jak ocenić, czy projekt jest innowacyjny w skali kraju oraz jak odróżnić innowację od rutynowych ulepszeń?
– Innowacje, nawet te stopniowe, dotyczą istotnych zmian, które mają duży wpływ na działanie przedsiębiorstwa lub rynku i powodują zmianę zachowań klientów. W celu określenia skali zmiany definiujemy funkcjonalności lub cechy rozwiązania, które chcemy poprawić. Następnie ustalamy mierzalne punkty odniesienia w porównaniu do najlepszych dostępnych rozwiązań na analizowanym rynku. Tu pojawia się aspekt ważny z punktu widzenia oceny skali innowacyjności: zdefiniowana cecha lub funkcjonalność i skala poprawy ich parametrów w porównaniu z dostępnymi na danym rynku rozwiązaniami musi zapewniać korzyść z punktu widzenia potrzeb społecznych i rynkowych grupy docelowej. Jeżeli ta korzyść ma znaczenie dla odbiorców i powoduje zmianę ich zachowań, możemy mówić o innowacji – tłumaczy Szymon Łokaj, Partner w Grupie Innology.
Inaczej sytuacja wygląda w programach międzynarodowych takich jak np. Horyzont Europa (w tym przede wszystkim EIC Accelerator, EIC Pathfinder, czy EIC Transition), gdzie poszukiwane są innowacje radykalne.
Innowacje radykalne – definiowanie rynków na nowo
Koncepcja innowacji radykalnej, czy też przełomowej (ang. disruptive innovation), jest dziś dobrze znana. Po raz pierwszy została ona przedstawiona około 25 lat temu przez Claytona M. Christensena w książce „Dylemat innowatora”, gdzie opisuje ją jako proces, w wyniku którego innowacyjny produkt lub usługa zakorzenia się początkowo w wąskiej niszy rynkowej, a następnie nieustannie przesuwa się w górę rynku, by ostatecznie wyprzeć z niego dotychczasowych, uznanych konkurentów.
Jak wyjaśnia Jakub Żbikowski, ekspert ds. programów międzynarodowych w Grupie Innology: – „Przełom” ma miejsce, gdy mała firma dysponująca ograniczonymi zasobami, zdoła skutecznie dotrzeć do rynku mainstreamowego, zdominowanego wcześniej przez dużych graczy, i zająć na nim wiodącą pozycję. Jest to więc cecha, którą zweryfikować można tylko w dłuższej perspektywie czasowej. Najczęściej wiąże się ona z wprowadzeniem zupełnie nowego modelu biznesowego i/lub rewolucyjnej technologii.
Warto zaznaczyć, że przełomowość stanowi jedną z kluczowych cech charakteryzujących głębokie technologie (ang. deep-tech). – Według mnie rozwiązania deep-tech odróżnia od high-tech i innych technologii siedem czynników. Pierwszym jest posiadanie źródła w odkryciach naukowych, zaawansowanej inżynierii i pracach B+R. Drugi to kreowanie innowacji, które przesuwają granice wiedzy poza to, co już znane. Kolejnym aspektem jest wymykanie się rutynowym, ustandaryzowanym podejściom do prac B+R, wymagające nowatorskich metodologii badawczych. Czwarty punkt to interdyscyplinarny charakter (nie mylić z multidyscyplinarnym). Kolejny czynnik to rozwiązywanie najtrudniejszych problemów i stawienie czoła najważniejszym wyzwaniom naszych czasów. Szóstym aspektem jest potencjał do zakłócenia i transformacji istniejących branż i rynków (przełomowość). Ostatni zaś to wydłużony czas rozwoju, walidacji i komercjalizacji technologii oraz związana z tym wysoka kapitałochłonność – komentuje Jakub Żbikowski.
Radykalne innowacje to obszar, który w ostatnich latach jest coraz chętniej wspierany zarówno przez instrumenty pomocy publicznej, jak i kapitał prywatny. Programy dotacyjne oferowane na rynku krajowym i europejskim mają bardzo duże znaczenie w rozwoju innowacji przełomowych, dostarczają bowiem kapitał finansujący ryzyko tych projektów. Są więc istotną zachętą dla firm, szczególnie startupów, do podejmowania odważnych, ambitnych projektów i stawienia czoła istotnym problemom współczesnego świata.